Verborgen in een verre uithoek van de wereld, aan het oog onttrokken door de massieve bergtoppen van de Andes, ligt Chili, buiten de platgetreden paden van het massatoerisme in Zuid-Amerika. Voor de liefhebbers van ruige natuur, uitgestrekte wouden en meren, en boeiende historische verhalen, soms met een sterk Europese inslag, is dat helemaal niet erg. Er is geen ander gebied te vinden in dit deel van de wereld waar je zo van de natuur en het landschap kunt genieten.
Chili is een bijzonder land, vanwege de ligging en de vorm, maar ook vanwege de geschiedenis en de uitzonderlijk snelle modernisering die de samenleving momenteel ondergaat. De uiteenlopende klimaatgordels van noord naar zuid zorgen voor bizarre contrasten in het landschap, in de flora en de fauna. Met de kurkdroge Atacamawoestijn als grens met Bolivia en Peru, de immens hoge Andes met talrijke vulkanen die de verre omgeving domineren, gletsjers en fjorden met op de achtergrond de eeuwige sneeuwvelden, uitgestrekte meren en ruisende rivieren, vruchtbare valleien met succesvolle wijnbouw en fruitteelt, lijkt het Chileense landschap een godsgeschenk, en is dat ook voor de bevolking.
Daarom is het merkwaardig dat het land vrij laat is ontdekt door buitenlandse kolonisten en migranten. De Spanjaarden hadden er een harde dobber aan om de inheemse bevolking, met name de dappere Mapuches, onder controle te krijgen. En toen dat eenmaal was gebeurd, duurde het nog vrij lang voordat met name het zuidelijk deel van Chili werd verkend en gekoloniseerd. Achteraf gezien is dat maar goed ook, want het tempo waarin de ontginning van de wouden, zeg maar de complete kaalslag van de oorspronkelijke vegetatie, sindsdien plaatsvond, was alarmerend. Gelukkig is, mede door de groeiende bewustwording van de klimaatsverandering en door toedoen van internationale natuur- en milieuorganisaties nu ook in Chili het besef doorgedrongen dat de onherbergzame oorspronkelijke natuur ’s lands grootste rijkdom is. Het land telt tientallen beschermde natuurparken en reservaten. In het zuiden wint het particulier natuurbeheer veld, dankzij vermogende buitenlanders die complete provincies en eilanden opkopen, misschien uit schuldgevoel, misschien uit overtuiging, in ieder geval met als doel de paradijselijke natuur te redden.
Dankzij het economische succes van de laatste twintig jaar ondergaat de Chileense samenleving diepgaande veranderingen. De zwerfkinderen, uitgebreide straathandel en onafzienbare sloppenwijken die zo kenmerkend zijn voor de grote Latijns-Amerikaanse steden, zijn hier minder nadrukkelijk aanwezig. Santiago en de kleinere steden moderniseren in hoog tempo. Er is veel nieuwbouwactiviteit en de openbare ruimtes zoals parken, pleinen en winkelgebieden krijgen een opknapbeurt. Kortom, Chili doet ogenschijnlijk welvarend aan. Toch gaan achter deze façade van moderniteit en rijkdom wel degelijk aanzienlijke maatschappelijke problemen schuil. De snelle veranderingen roepen spanningen op in gebieden waar de tradities nog sterk zijn, op sociaal gebied en in het milieu.
De inheemse bevolking, die nog maar net gelijke rechten heeft verworven, en de arme immigranten uit Peru en Bolivia profiteren er nauwelijks van. Ook de contrasten tussen de stad en de plattelandsgemeenschappen in het zuiden zijn enorm. Het imago van de (blanke) Chilenen is nog steeds omstreden in andere landen van Latijns-Amerika, vooral in hun buurlanden Peru en Bolivia, waar grote delen van de bevolking de Chilenen van arrogantie betichten en geen samenwerking met Chili voorstaan. Een en ander valt terug te voeren naar de Pacifische Oorlog in de 19de eeuw, waarin Peru en Bolivia zich door hun verlies zwaar vernederd voelden door Chili, hetgeen tot de dag van vandaag doorwerkt.
Het recente verleden – de militaire dictatuur, de Vuile Oorlog – blijft opspelen, zoals bleek tijdens de begrafenis van juntaleider Pinochet. De samenleving is nog altijd diep verdeeld over de vraag wat de betekenis van de dictatuur is geweest.
Toch overheerst het optimisme. Het gegeven dat Chili sinds vorig jaar een vrouwelijke president heeft, Michelle Bachelet, is een unicum in Latijns-Amerika, en een illustratie van de gestage democratische ontwikkeling die het land sinds de jaren ’80 van de 20ste eeuw doormaakt.
De meeste Chilenen zijn zichzelf dan ook gaan beschouwen als moderne en ontwikkelde wereldburgers en zijn trots op hun actuele verworvenheden op economisch en politiek gebied.
De verschillen in klimatologische omstandigheden, herkomst en tradities van de bevolking zorgen voor een gevarieerde cultuur. Naast de kolonisten en immigranten uit vooral Europa, die de meerderheid van de actuele bevolking uitmaken, kom je nog op vele plaatsen nazaten tegen van de oorspronkelijke indianenvolkeren die deze contreien al bewoonden lang voor de komst van de Spanjaarden: de reeds genoemde Mapuches, maar ook afstammelingen van de Inca’s, de Aymara’s en de Atacameños en van de Rapa Nui op Paaseiland. Met hun traditionele gebruiken en festiviteiten geven deze bewoners kleur aan het alledaagse leven in de regio’s.
In dit boek hebben de hoofdregio’s een eigen hoofdstuk.
We beginnen in Santiago, waar de meeste reizigers het land binnenkomen. De dynamische hoofdstad ligt vrijwel midden in het land en op een zeer strategische locatie. Het is het onmiskenbare centrum van de macht, ook al heeft generaal Pinochet tijdens de dictatuur het parlement op gepaste afstand geplaatst in een immens Congresgebouw in de havenstad Valparaíso.
De directe omgeving van de hoofdstad en de centrale kust, met de havenstad Valparaíso en de badplaats Viña del Mar, krijgen apart aandacht in een volgend hoofdstuk.
Vervolgens komen El Norte Chico en El Norte Grande aan bod, gedomineerd door enerzijds de berghellingen van de Andes met vele vulkaantoppen, anderzijds uitgestrekte woestijnvlakten, helderblauwe lagunes en zoutvlakten. Langs de kust liggen langgerekte zandstranden die worden afgewisseld met rotspartijen, waar pelikanen en zeerobben hun habitat hebben. Vanwege de duizelingwekkend heldere sterrennachten in deze regio’s komen sterrenkundigen uit de hele wereld naar de vele observatiecentra.
Ten zuiden van Santiago begint de Centrale Vallei, het toneel van de Onafhankelijkheidsstrijd en de burgeroorlog, die de jonge republiek tot ver in de 19de eeuw in z’n greep hield. Nu is dit gebied vermaard om zijn voortreffelijke wijnen, gebaseerd op een traditie die honderden jaren teruggaat, naar de tijd dat de versterkte haciënda’s nog dienstdeden als dorpen op zich.
Verder naar het zuiden ligt het merengebied dat met name door Duitsers, Oost-Europeanen en Italianen werd gekoloniseerd. De wijngaarden gaan er geleidelijk over in fruitboomgaarden en weilanden met grazende koeien. Dit is het Europese Chili, met zijn rollende heuvels, pittoreske nederzettingen en uitgestrekte wouden waarachter echter altijd wel een besneeuwde vulkaan de hoofdrol opeist.
Dan volgt het gebied van de fjorden en het eilandenstrooigoed voor de kust. Hier begint zonder twijfel het meest spectaculaire deel van de reis. Diepblauwe waterpartijen, schuivende gletsjers, eindeloze bosgebieden; liefhebbers van wandelen en trekking, of het nu te voet, met een paard of met een mountainbike is, hebben deze kant van Chili inmiddels ontdekt en de toeristische infrastructuur begint aardig op peil te komen.
Chileens Patagonië en Vuurland zijn alleen al door hun naam een ontdekkingstocht waard. Hier bepalen de elementen – ijzige vlaktes, muren van ijs en ruige rotsen – het leven en kun je alleen maar respect tonen voor de natuurkrachten.
In het laatste hoofdstuk besteden we ruimschoots aandacht aan Paaseiland dat haar mythische imago waarmaakt met de wonderbaarlijke beelden, het vulkanische landschap en de bijzondere bevolking. Ook het eiland Robinson Crusoe komt aan bod, ondanks dat het door zijn geïsoleerde ligging en slechtere bereikbaarheid slechts weinig avonturiers trekt.
Chili is groots en rijk. Wij hopen dat de lezer van deze gids zo bevangen raakt door de schoonheid van dit land, door z’n natuur en cultuur, dat er na afloop van de reis maar één conclusie mogelijk is: hier kom ik nog een keer terug.
Marcel Bayer en Marja Kusters
Utrecht, najaar 2009
Overzichtskaart
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting:
Boven, Onder.